Previous Next

17.02.2025. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси, Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси ва Ўзбекистон Иш берувчилари Конфедерацияси ўртасида ижтимоий-иқтисодий масалалар бўйича 2023-2025 йиллар учун тузилган Бош жамоа келишувининг 2024 йилдаги ижроси тўғрисида. 

Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси, Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси ва Ўзбекистон Иш берувчилари конфедерацияси ўртасида ижтимоий-иқтисодий масалалар бўйича Бош жамоа келишувининг 2024 йил давомида ижросини таъминлаш борасида давлат органлари, касаба уюшмалари ва иш берувчилар томонидан бир қатор ишлар амалга оширилди.

Хусусан, мамлакат иқтисодиётини, ишлаб чиқаришни ҳамда тадбиркорликни ривожлантиришга катта эътибор бериб келинмоқда.

2024  йил якунларига кўра, Ўзбекистон Республикаси ялпи ички маҳсулоти (ЯИМ) ҳажми жорий нархларда 1 454 573,9 млрд сўмни ташкил этди ва 2023 йил билан таққослаганда 6,5 фоизга ўсди. Шу даврда ўртача алмашув курси бўйича ҳисобланган номинал ЯИМ ҳажми 114 962,0 млн АҚШ долларини ташкил этди.

Саноат тармоғининг ўсиши 6,8 фоизни, қишлоқ, ўрмон ва балиқчилик хўжалигининг ўсиши 3,0 фоизни, қурилиш ишлари ҳажмининг ўсиши 8,8 фоизни ҳамда хизматлар кўрсатиш соҳасида ўсиш суръати 7,7 фоизни ташкил этди.

Иқтисодиётнинг барча тармоқларида яратилган ялпи қўшилган қиймат ҳажми ЯИМ умумий ҳажмининг 95,3 фоизини, маҳсулотларга соф солиқларнинг улуши 4,7 фоизини ташкил этди. 2024 йилда аҳоли жон бошига ҳисобланган ЯИМ ҳажми жорий нархларда 39 131,4 минг сўмни (ёки 3 092,7 АҚШ доллари эквивалентини), аҳоли жон бошига ЯИМ ҳажмининг реал ўсиши эса – 4,4 фоизни ташкил этди.

Йил якунларига кўра, Ўзбекистон Республикасида кузатилмайдиган иқтисодиётнинг ялпи қўшилган қиймати ҳажми 505 650,1 млрд сўмни ва унинг ялпи ички маҳсулотдаги улуши 34,8 фоизни ташкил этди.

Шундан норасмий иқтисодиётнинг ялпи ички маҳсулотдаги улуши 26,4  фоизни, яширин иқтисодиётнинг улуши 8,4 фоизни ташкил этди. Норасмий ва яширин иқтисодиёт ҳажмининг тармоқлар бўйича таркибида қишлоқ, ўрмон ва балиқчилик хўжалиги 63,6 фоизни, қурилиш 41,3 фоизни, хизматлар соҳаси 40,1 фоизни ва саноат 8,9 фоизни ташкил этган.

2024 йилнинг январь-декабрида республика истеъмол секторидаги инфляция даражаси 9,8 фоизни ташкил этди.  Бунда озиқ-овқат маҳсулотлари нархлари ўртача 2,4 фоизга, ноозиқ-овқат маҳсулотлар нархлари  7,7 фоизга, хизматлар эса 26,7 фоизга қимматлашди.

Ижтимоий шериклар билан ҳамкорликда Бош жамоа келишуви ижроси доирасида меъёрий ҳуқуқ ижодкорлиги ва ходимларнинг ҳуқуқий ҳимоясига доир тизимли чора-тадбирлар амалга оширилди.

Ижтимоий шерикликнинг ижтимоий-меҳнат соҳасига оид норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳаларини ишлаб чиқиш, қабул қилинган қонунлар мазмун-моҳиятини ходимларга етказиш, уларнинг ҳуқуқий маданиятини юксалтириш ҳамда меҳнат соҳасидаги ҳуқуқлари ҳимоясини таъминлаш борасидаги фаолияти мунтазам равишда такомиллаштириб борилмоқда.

Ҳисобот йилида ижтимоий-меҳнат соҳасига оид 250 дан зиёд норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳалари кўриб чиқилиб таклифлар берилди.

2024 йилда ХМТнинг 95, 132, 155, 156 ва 175-сонли конвенциялари ратификация қилинди. Бундан ташқари, ХМТнинг 173, 183, 184 ва 190-сонли конвенцияларини ратификация қилиш тўғрисидаги қонун лойиҳалари белгиланган тартибда Ҳукуматга киритилган.

Меҳнатга ҳақ тўлаш, аҳолининг реал даромадлари ва турмуш даражасини ошириш борасида ҳам муайян натижаларга эришилди.

2024 йил давомида меҳнаткашларнинг реал иш ҳақи ва даромадларини оширишга, ялпи ички маҳсулот таркибида меҳнат ҳақи улушини 30 фоиздан кам бўлмаган миқдорда сақлаб туришга доир чоралар кўрилди. Дастлабки ҳисоб-китобларга кўра ЯИМ таркибида меҳнат ҳақи улуши 38,8 фоизга тенг бўлди.

Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази маълумотларига кўра, иш билан таъминлаш, тадбиркорликни қўллаб-қувватлаш ва ердан самарали фойдаланиш натижасида аҳолининг реал даромадлари ўтган йилда 10,7 фоизга ошиб, аҳоли жон бошига ойига ўртача 2,1 млн сўмни ташкил этди.

Қуйидагилар даромадларнинг асосий манбалари бўлиб қолмоқда:

• иш ҳақи — 42,6 фоиз;
• тадбиркорликдан олинган даромадлар — 22,9 фоиз;
• пенсиялар, ижтимоий ёрдам васубсидиялар — 18,2 фоиз;
• қишлоқ хўжалиги ватоморқалардан олинган даромадлар — 10,7 фоиз;
• хориждан пул ўтказмалари — 2 фоиз;
• бошқа даромадлар — 3,6 фоиз.

2024 йилда иш ҳақидан олинган даромадлар 12,9 фоизга ошди, бунинг учун 5,1 миллион киши иш билан таъминланди. Расмий иш билан банд аҳолининг улуши 30 фоизга ошди.

Бундан ташқари, 159 минг киши фермер хўжалиги сифатида рўйхатдан ўтгач, 61 минг гектар ерга эга бўлди.

Иш ҳақи оширилишига жамоа шартномавий муносабатлар ҳам ўз ҳиссасини қўшди. Республика бўйича 13,5 фоиз тармоқ жамоа келишувларида тармоқ тариф сеткалари, 24 004 та корхонада локал тариф сеткалари жорий қилиниши натижасида 1 094 059 нафар ходимларнинг иш ҳақлари оширилган бўлиб, ўтган йилга нисбатан бундай жамоа шартномалари сони 4 089 тага кўпайди.

Масалан, тегишли тармоқ жамоа келишувларига биноан ягона тариф сеткаси коэффициентлари транспорт, қурилиш ва уй-жой коммунал хўжалиги вазирликлари тизимидаги ташкилотларда 2 баробар, “Ўзбектелеком” АК тизим ташкилотларида – 1,6 – 2,2 баробар, Автомобил йўллари қўмитаси, “Ўзмахсусмонтажқурилиш” АК, “Ўзсаноатқурилишматериаллари” уюшмаси корхоналарида – 1,6 баробар, “Uzbekistan Airports” АЖ ташкилотларида – 1,5 баробар, “Ўзбекистон почтаси” АЖ, “Матбуот тарқатувчи” АК ташкилотларида – 1,2 баробар, Рақамли технологиялар вазирлиги тизимида – 1,2-2,2 баробар, Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлиги тизимида – 1,1 баробар, “Ўзкимёсаноат” АЖ корхоналарида – 1,1-1,6 баробар оширилган.

2024 йил давомида касаба уюшмалари томонидан 12 917 та ташкилотда иш берувчилар томонидан меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдорига риоя этилиши ҳолати юзасидан жамоатчилик назорати амалга оширилди.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 31 декабрдаги    ПҚ-4939-сон қарорига асосан касаба уюшмалари томонидан ходимларнинг меҳнатига тўланаётган ҳақ уларнинг малакасига мувофиқлиги таъминланганлиги юзасидан ҳам жамоатчилик назорати ўрнатилган.

Хусусан, 2024 йилда касаба уюшмалари томонидан 16 091 та ташкилотда 1 755 107 нафар ходимларга тўланаётган иш ҳақи уларнинг малака даражасига мувофиқлиги бўйича мониторинглар ўтказилди. Ўрганишлар натижасида 10 та ҳолатда 20 нафар ходимларга иш ҳақи бир неча йиллар давомида уларнинг малака даражасига мувофиқ тўланмаганлиги аниқланди ва улар фойдасига 1 370 522 сўм тўлаб берилишига эришилди.

Давлат меҳнат инспекцияси томонидан 2024 йил давомида меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдорига риоя этилиши, хусусан, меҳнат қонунчилиги бўйича жами 38 118 та ҳуқуқий тарғибот ва тушунтириш ишлари олиб борилди.

Меҳнат бозорини ривожлантириш, аҳоли бандлигига кўмаклашиш масалаларида асосий эътибор барқарор иш ҳақи ва меҳнат хавфсизлигини таъминловчи, айниқса қишлоқ жойларидаги иш ўринларини ташкил этишга, олий ва ўрта махсус таълим муассасалари битирувчилари ва аҳолининг бошқа ижтимоий заиф қатламларини ишга жойлаштирилишига қаратилди.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 30 августдаги “Норасмий бандлик улушини қисқартириш ҳамда меҳнат ресурслари балансини замонавий ёндашувлар асосида шакллантириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ-366-сонли қарорида белгиланган вазифалар ижросини таъминлаш чоралари кўрилди.

Давлат меҳнат инспекцияси томонидан йил давомида олиб борилган назорат тадбирлари давомида 481 521 та норасмий иш ўринлари расмийга ўтказилди.

Республика бўйича ижтимоий муҳофазага муҳтож, иш топишда қийналаётган ва меҳнат бозорида тенг шартларда рақобатлаша олмайдиган шахсларни ишга жойлаштириш учун 58 400 иш ўринлари заҳирага қўйилган бўлиб, шундан 8 900 таси ногиронлиги бўлган шахслар учун банд қилинган.

Меҳнат хавфсизлиги ва гигиенаси тизимини жорий этиш, унинг фаолият кўрсатиши ва ривожланишини таъминлаш масалалари тармоқ ва ҳудудий келишувларда ва жамоа шартномаларда ўз аксини топмоқда ва касаба уюшмалари томонидан назоратга олинган.

Ижтимоий кафолатлар ва ижтимоий ҳимоя борасида тизимли чоралари кўрилди.

2024 йил якунига кўра, Ўзбекистонда камбағаллик даражаси 11 фоиздан 8,9 фоизга камайди. Бандлик дастурлари туфайли 719 минг киши камбағалликдан чиқарилди.

Ўзбекистонда муносиб меҳнат бўйича мамлакат дастурини амалиётга татбиқ этиш бўйича 2024-2025 йиллар учун “Йўл харитаси” «Ўзбекистон – 2030» стратегияси билан уйғунлаштирилди.

“Йўл харитаси” доирасида ижтимоий хизматлар ва ижтимоий нафақалар тўлиқ инвентаризация қилиниб, рўйхат шакллантирилди ва мақбуллаштириш ишлари амалга оширилмоқда.

Ижтимоий хизмат ва ёрдамлар кўрсатиш соҳасини рақамлаштириш мақсадида 29 та вазирлик ва идораларнинг 74 турдаги ахборотларни қайта ишлашга мўлжалланган “Ягона миллий ижтимоий ҳимоя” ахборот тизими ва унинг таркибида Ижтимоий иш электрон модули (E-Case) ишга туширилган.

2024 йил давомида жамоа шартномалари ва келишувлари орқали касаба уюшмалари ва иш берувчилар маблағлари ҳисобидан пенсия ёшидаги шахслар ҳамда корхоналарнинг собиқ ходимларидан 135 165 нафари жами 127 959,0 млн. сўмлик турли кўринишда моддий қўллаб-қувватланди.

Тизимдаги санаторийларда 1941 – 1945 йиллардаги уруш ва меҳнат фронти фахрийларидан 148 нафари давлат бюджети ҳисобидан бепул даволанди.

Ташкилотларда меҳнат қилаётган пенсионер, шунингдек касаба уюшмаси аъзоларининг пенсионер ота-оналаридан 7 314 нафари имтиёзли равишда (шу жумладан ишлайдиган кексалардан 325 нафари бепул) соғломлаштирилди. Бунга касаба уюшмалари маблағидан 31 875,6 млн. сўм сарфланди.

9 май – Хотира ва қадрлаш куни байрами муносабати билан, республикадаги касаба уюшма ташкилотлари томонидан 40 нафар Иккинчи жаҳон уруши қатнашчиларига 29,2 млн. сўмлик, 377 нафар меҳнат фронти фахрийларига 169,8 млн.сўмлик, 311 нафар мустақиллик йилларида хизмат бурчини бажариш чоғида ҳалок бўлган ҳарбий хизматчилар ва ҳуқуқни мухофаза қилиш органлари ходимларининг оилаларига 206,5 млн. сўмлик турли кўринишда моддий ёрдам кўрсатилди.

Ташкилотларда ишлаб, ҳозирда нафақада бўлган 558 нафар жангчи-фахрийлар (байналмилалчилар) байрам муносабати билан йўқланди ва 223,0 млн. сўмлик моддий рағбатлантирилди. 8 661 нафар меҳнат фахрийларининг уйларига бориб ҳолидан хабар олинди, уларни жамоадаги тадбирларга таклиф этилди ва 2 675,9 млн.сўмлик совғалар берилди.

3 119 нафар кекса авлод вакилларининг, меҳнат фахрийларининг ва ишлаётган пенсионерларнинг маҳаллий зиёратгоҳларга ҳамда республиканинг тарихий шаҳарларига ва диққатга сазовор жойларига саёҳатлари ташкил этилди. 4 984 нафар кекса фахрийларнинг театр ва концертларга ташрифи уюштирилди.

“Инсон” ижтимоий хизматлар маркази буюртмаси асосида ўзгалар парваришига муҳтож бўлган ёлғиз яшовчи ҳамда ёлғиз кексалар ва ногиронлиги бўлган шахсларнинг 73 нафарига Якка тартибдаги дастур талабларига мувофиқ яшаш шароитини мослаштиришда ёрдам берилди. Бу мақсадлар учун касаба уюшмалари томонидан жами 59 125 минг сўм маблағ йўналтирилди. 108 нафарига 42 740,2 минг сўмлик ижтимоий ёрдам ёрдам берилди.

Умуман, Касаба уюшмалари федерациясининг “Ёшлар ва бизнесни қўллаб-қувватлаш йили” дастури ижроси учун касаба уюшмалари ва иш берувчилар маблағларидан жами 787 364,4 млн. сўм (касаба уюшмалари маблағларидан 541 840,9 млн., иш берувчилар маблағларидан 245 523,5 млн.) йўналтирилди.

Бош жамоа келишуви доирасида меҳнат соҳасида ижтимоий мулоқот ва ижтимоий шерикликни ривожлантириш чоралари кўрилди.

2024 йил давомида 40 633 та ташкилотларда янги касаба уюшма ташкилотлари тузилиб, уларда меҳнат қилаётган 1 116 586 нафар ходимларнинг касаба уюшмаларига бирлашиш ҳуқуқлари таъминланди.

Йил якунига кўра, Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар, Тошкент шаҳри миқёсида 14 та ҳудудий жамоа келишувлари, тармоқларда республика миқёсида 103 та тармоқ жамоа келишувлари, ташкилотларда 120 мингдан кўп жамоа шартномалари  амал қилмоқда.

Бош жамоа келишувини амалиётга татбиқ этиш жараёнида қатор масалалар ва ўз ечимини кутаётган муаммолар ҳам аниқланди.

Халқаро Меҳнат Ташкилотининг услубиёти бўйича ҳисоблаб чиқилган умумий ишсизлик иқтисодий фаол аҳолининг 5 фоизидан ошмаслигини таъминлаш чоралари кўрилаётган бўлсада, Камбағалликни қисқартириш ва бандлик вазирлигининг дастлабки маълумотларига биноан, 2024 йил якунига кўра ишсизлик даражаси 5,8 фоизни ташкил этмоқда.

Статистика агентлиги маълумотлари таҳлилидан, ҳудуларда, жумладан, Жиззах, Самарқанд, Сирдарё вилоятлари ва Тошкент шаҳрида ижтимоий инфратузилмани ривожлантириш ишларига эътибор етарли эмаслиги аён бўлмоқда. Биргина Тошкент шаҳрини мисол тариқасида оладиган бўлсак, 2024 йил давомида пойтахт касалхоналарида янги ётоқ ўринлари ва янги поликлиник муассасалар, аҳоли учун янги газ тармоқлари ишга туширилмади.

Касаба уюшмаларининг саъй-ҳаракатлари билан суд, прокуратура органлари, ҳокимиятлар, меҳнат инспекцияси, меҳнат низолари комиссияларига киритилган 243 та мурожаат ҳамда ҳар йили август ойида Федерация раиси томонидан республикада иш ҳақи тўловларидан мавжуд қарздорликни бартараф этишда амалий ёрдам сўраб Ўзбекистон Республикаси Бош вазирига мурожаат киритилиши натижасида йил давомида қарийб 73 млрд. сўм ўз вақтида тўланмаган иш ҳақи ундириб берилишига эришилди.

Лекин кўрилаётган чораларга қарамасдан, 2025 йилнинг 1 январь холатига иш ҳақидан муддати ўтган қарздорлик салкам 293 млрд. сўмни ташкил этмоқда. Қарздорликнинг асосий қисми нефт-газ ва геология соҳасидаги йирик компанияларга тўғри келмоқда.

2024 йилда ҳам меҳнат муҳофазаси ва гигиенаси соҳасида бюджет ташкилотлари ходимларини тиббий кўрикдан бепул ўтказиш, уларни махсус кийим бош билан таъминлаш, иш ўринларини хавфли омилларни аниқлаш нуқтаи назаридан шаҳодатдан ўтказиш ишларини молиялаштиришга етарли эътибор қаратилмади.

Республикада кузатилмайдиган (яъни норасмий ва яширин) иқтисодиётнинг ялпи ички маҳсулотдаги улуши 35 фоизни, норасмий секторда бандлик улуши 38,8 фоизни, яъни 5,5 млн кишини ташкил этади. Мазкур муаммо ҳам ўзининг самарали  ечимини кутмоқда.

М.Исаев

Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича Республика уч томонлама комиссияси Котибияти аъзоси