Previous Next

17.02.2025. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, O‘zbekiston kasaba uyushmalari Federatsiyasi va O‘zbekiston Ish beruvchilari Konfederatsiyasi o‘rtasida ijtimoiy-iqtisodiy masalalar bo‘yicha 2023-2025 yillar uchun tuzilgan Bosh jamoa kelishuvining 2024 yildagi ijrosi to‘g‘risida.

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, O‘zbekiston kasaba uyushmalari Federatsiyasi va O‘zbekiston Ish beruvchilari konfederatsiyasi o‘rtasida ijtimoiy-iqtisodiy masalalar bo‘yicha Bosh jamoa kelishuvining 2024 yil davomida ijrosini ta’minlash borasida davlat organlari, kasaba uyushmalari va ish beruvchilar tomonidan bir qator ishlar amalga oshirildi.

Xususan, mamlakat iqtisodiyotini, ishlab chiqarishni hamda tadbirkorlikni rivojlantirishga katta e’tibor berib kelinmoqda.

2024  yil yakunlariga ko‘ra, O‘zbekiston Respublikasi yalpi ichki mahsuloti (YaIM) hajmi joriy narxlarda 1 454 573,9 mlrd so‘mni tashkil etdi va 2023 yil bilan taqqoslaganda 6,5 foizga o‘sdi. Shu davrda o‘rtacha almashuv kursi bo‘yicha hisoblangan nominal YaIM hajmi 114 962,0 mln AQSh dollarini tashkil etdi.

Sanoat tarmog‘ining o‘sishi 6,8 foizni, qishloq, o‘rmon va baliqchilik xo‘jaligining o‘sishi 3,0 foizni, qurilish ishlari hajmining o‘sishi 8,8 foizni hamda xizmatlar ko‘rsatish sohasida o‘sish sur’ati 7,7 foizni tashkil etdi.

Iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida yaratilgan yalpi qo‘shilgan qiymat hajmi YaIM umumiy hajmining 95,3 foizini, mahsulotlarga sof soliqlarning ulushi 4,7 foizini tashkil etdi. 2024 yilda aholi jon boshiga hisoblangan YaIM hajmi joriy narxlarda 39 131,4 ming so‘mni (yoki 3 092,7 AQSh dollari ekvivalentini), aholi jon boshiga YaIM hajmining real o‘sishi esa – 4,4 foizni tashkil etdi.

Yil yakunlariga ko‘ra, O‘zbekiston Respublikasida kuzatilmaydigan iqtisodiyotning yalpi qo‘shilgan qiymati hajmi 505 650,1 mlrd so‘mni va uning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 34,8 foizni tashkil etdi.

Shundan norasmiy iqtisodiyotning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 26,4  foizni, yashirin iqtisodiyotning ulushi 8,4 foizni tashkil etdi. Norasmiy va yashirin iqtisodiyot hajmining tarmoqlar bo‘yicha tarkibida qishloq, o‘rmon va baliqchilik xo‘jaligi 63,6 foizni, qurilish 41,3 foizni, xizmatlar sohasi 40,1 foizni va sanoat 8,9 foizni tashkil etgan.

2024 yilning yanvar’-dekabrida respublika iste’mol sektoridagi inflyasiya darajasi 9,8 foizni tashkil etdi.  Bunda oziq-ovqat mahsulotlari narxlari o‘rtacha 2,4 foizga, nooziq-ovqat mahsulotlar narxlari  7,7 foizga, xizmatlar esa 26,7 foizga qimmatlashdi.

Ijtimoiy sheriklar bilan hamkorlikda Bosh jamoa kelishuvi ijrosi doirasida me’yoriy huquq ijodkorligi va xodimlarning huquqiy himoyasiga doir tizimli chora-tadbirlar amalga oshirildi.

Ijtimoiy sheriklikning ijtimoiy-mehnat sohasiga oid normativ-huquqiy hujjatlar loyihalarini ishlab chiqish, qabul qilingan qonunlar mazmun-mohiyatini xodimlarga yetkazish, ularning huquqiy madaniyatini yuksaltirish hamda mehnat sohasidagi huquqlari himoyasini ta’minlash borasidagi faoliyati muntazam ravishda takomillashtirib borilmoqda.

Hisobot yilida ijtimoiy-mehnat sohasiga oid 250 dan ziyod normativ-huquqiy hujjatlar loyihalari ko‘rib chiqilib takliflar berildi.

2024 yilda XMTning 95, 132, 155, 156 va 175-sonli konvensiyalari ratifikasiya qilindi. Bundan tashqari, XMTning 173, 183, 184 va 190-sonli konvensiyalarini ratifikasiya qilish to‘g‘risidagi qonun loyihalari belgilangan tartibda Hukumatga kiritilgan.

Mehnatga haq to‘lash, aholining real daromadlari va turmush darajasini oshirish borasida ham muayyan natijalarga erishildi.

2024 yil davomida mehnatkashlarning real ish haqi va daromadlarini oshirishga, yalpi ichki mahsulot tarkibida mehnat haqi ulushini 30 foizdan kam bo‘lmagan miqdorda saqlab turishga doir choralar ko‘rildi. Dastlabki hisob-kitoblarga ko‘ra YaIM tarkibida mehnat haqi ulushi 38,8 foizga teng bo‘ldi.

Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi ma’lumotlariga ko‘ra, ish bilan ta’minlash, tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash va erdan samarali foydalanish natijasida aholining real daromadlari o‘tgan yilda 10,7 foizga oshib, aholi jon boshiga oyiga o‘rtacha 2,1 mln so‘mni tashkil etdi.

Quyidagilar daromadlarning asosiy manbalari bo‘lib qolmoqda:

ish haqi — 42,6 foiz;
tadbirkorlikdan olingan daromadlar — 22,9 foiz;
pensiyalar, ijtimoiy yordam vasubsidiyalar — 18,2 foiz;
qishloq xo‘jaligi vatomorqalardan olingan daromadlar — 10,7 foiz;
xorijdan pul o‘tkazmalari — 2 foiz;
boshqa daromadlar — 3,6 foiz.

2024 yilda ish haqidan olingan daromadlar 12,9 foizga oshdi, buning uchun 5,1 million kishi ish bilan ta’minlandi. Rasmiy ish bilan band aholining ulushi 30 foizga oshdi.

Bundan tashqari, 159 ming kishi fermer xo‘jaligi sifatida ro‘yxatdan o‘tgach, 61 ming gektar yerga ega bo‘ldi.

Ish haqi oshirilishiga jamoa shartnomaviy munosabatlar ham o‘z hissasini qo‘shdi. Respublika bo‘yicha 13,5 foiz tarmoq jamoa kelishuvlarida tarmoq tarif setkalari, 24 004 ta korxonada lokal tarif setkalari joriy qilinishi natijasida 1 094 059 nafar xodimlarning ish haqlari oshirilgan bo‘lib, o‘tgan yilga nisbatan bunday jamoa shartnomalari soni 4 089 taga ko‘paydi.

Masalan, tegishli tarmoq jamoa kelishuvlariga binoan yagona tarif setkasi koeffisientlari transport, qurilish va uy-joy kommunal xo‘jaligi vazirliklari tizimidagi tashkilotlarda 2 barobar, “O‘zbektelekom” AK tizim tashkilotlarida – 1,6 – 2,2 barobar, Avtomobil yo‘llari qo‘mitasi, “O‘zmaxsusmontajqurilish” AK, “O‘zsanoatqurilishmateriallari” uyushmasi korxonalarida – 1,6 barobar, “Uzbekistan Airports” AJ tashkilotlarida – 1,5 barobar, “O‘zbekiston pochtasi” AJ, “Matbuot tarqatuvchi” AK tashkilotlarida – 1,2 barobar, Raqamli texnologiyalar vazirligi tizimida – 1,2-2,2 barobar, Axborot va ommaviy kommunikasiyalar agentligi tizimida – 1,1 barobar, “O‘zkimyosanoat” AJ korxonalarida – 1,1-1,6 barobar oshirilgan.

2024 yil davomida kasaba uyushmalari tomonidan 12 917 ta tashkilotda ish beruvchilar tomonidan mehnatga haq to‘lashning eng kam miqdoriga rioya etilishi holati yuzasidan jamoatchilik nazorati amalga oshirildi.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 31 dekabrdagi    PQ-4939-son qaroriga asosan kasaba uyushmalari tomonidan xodimlarning mehnatiga to‘lanayotgan haq ularning malakasiga muvofiqligi ta’minlanganligi yuzasidan ham jamoatchilik nazorati o‘rnatilgan.Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi ma’lumotlariga ko‘ra, ish bilan ta’minlash, tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash va erdan samarali foydalanish natijasida aholining real daromadlari o‘tgan yilda 10,7 foizga oshib, aholi jon boshiga oyiga o‘rtacha 2,1 mln so‘mni tashkil etdi.

Quyidagilar daromadlarning asosiy manbalari bo‘lib qolmoqda:

ish haqi — 42,6 foiz;
tadbirkorlikdan olingan daromadlar — 22,9 foiz;
pensiyalar, ijtimoiy yordam vasubsidiyalar — 18,2 foiz;
qishloq xo‘jaligi vatomorqalardan olingan daromadlar — 10,7 foiz;
xorijdan pul o‘tkazmalari — 2 foiz;
boshqa daromadlar — 3,6 foiz.

2024 yilda ish haqidan olingan daromadlar 12,9 foizga oshdi, buning uchun 5,1 million kishi ish bilan ta’minlandi. Rasmiy ish bilan band aholining ulushi 30 foizga oshdi.

Bundan tashqari, 159 ming kishi fermer xo‘jaligi sifatida ro‘yxatdan o‘tgach, 61 ming gektar yerga ega bo‘ldi.

Ish haqi oshirilishiga jamoa shartnomaviy munosabatlar ham o‘z hissasini qo‘shdi. Respublika bo‘yicha 13,5 foiz tarmoq jamoa kelishuvlarida tarmoq tarif setkalari, 24 004 ta korxonada lokal tarif setkalari joriy qilinishi natijasida 1 094 059 nafar xodimlarning ish haqlari oshirilgan bo‘lib, o‘tgan yilga nisbatan bunday jamoa shartnomalari soni 4 089 taga ko‘paydi.

Masalan, tegishli tarmoq jamoa kelishuvlariga binoan yagona tarif setkasi koeffisientlari transport, qurilish va uy-joy kommunal xo‘jaligi vazirliklari tizimidagi tashkilotlarda 2 barobar, “O‘zbektelekom” AK tizim tashkilotlarida – 1,6 – 2,2 barobar, Avtomobil yo‘llari qo‘mitasi, “O‘zmaxsusmontajqurilish” AK, “O‘zsanoatqurilishmateriallari” uyushmasi korxonalarida – 1,6 barobar, “Uzbekistan Airports” AJ tashkilotlarida – 1,5 barobar, “O‘zbekiston pochtasi” AJ, “Matbuot tarqatuvchi” AK tashkilotlarida – 1,2 barobar, Raqamli texnologiyalar vazirligi tizimida – 1,2-2,2 barobar, Axborot va ommaviy kommunikasiyalar agentligi tizimida – 1,1 barobar, “O‘zkimyosanoat” AJ korxonalarida – 1,1-1,6 barobar oshirilgan.

2024 yil davomida kasaba uyushmalari tomonidan 12 917 ta tashkilotda ish beruvchilar tomonidan mehnatga haq to‘lashning eng kam miqdoriga rioya etilishi holati yuzasidan jamoatchilik nazorati amalga oshirildi.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 31 dekabrdagi    PQ-4939-son qaroriga asosan kasaba uyushmalari tomonidan xodimlarning mehnatiga to‘lanayotgan haq ularning malakasiga muvofiqligi ta’minlanganligi yuzasidan ham jamoatchilik nazorati o‘rnatilgan.

Xususan, 2024 yilda kasaba uyushmalari tomonidan 16 091 ta tashkilotda 1 755 107 nafar xodimlarga to‘lanayotgan ish haqi ularning malaka darajasiga muvofiqligi bo‘yicha monitoringlar o‘tkazildi. O‘rganishlar natijasida 10 ta holatda 20 nafar xodimlarga ish haqi bir necha yillar davomida ularning malaka darajasiga muvofiq to‘lanmaganligi aniqlandi va ular foydasiga 1 370 522 so‘m to‘lab berilishiga erishildi.

Davlat mehnat inspeksiyasi tomonidan 2024 yil davomida mehnatga haq to‘lashning eng kam miqdoriga rioya etilishi, xususan, mehnat qonunchiligi bo‘yicha jami 38 118 ta huquqiy targ‘ibot va tushuntirish ishlari olib borildi.

Mehnat bozorini rivojlantirish, aholi bandligiga ko‘maklashish masalalarida asosiy e’tibor barqaror ish haqi va mehnat xavfsizligini ta’minlovchi, ayniqsa qishloq joylaridagi ish o‘rinlarini tashkil etishga, oliy va o‘rta maxsus ta’lim muassasalari bitiruvchilari va aholining boshqa ijtimoiy zaif qatlamlarini ishga joylashtirilishiga qaratildi.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yil 30 avgustdagi “Norasmiy bandlik ulushini qisqartirish hamda mehnat resurslari balansini zamonaviy yondashuvlar asosida shakllantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-366-sonli qarorida belgilangan vazifalar ijrosini ta’minlash choralari ko‘rildi.

Davlat mehnat inspeksiyasi tomonidan yil davomida olib borilgan nazorat tadbirlari davomida 481 521 ta norasmiy ish o‘rinlari rasmiyga o‘tkazildi.

Respublika bo‘yicha ijtimoiy muhofazaga muhtoj, ish topishda qiynalayotgan va mehnat bozorida teng shartlarda raqobatlasha olmaydigan shaxslarni ishga joylashtirish uchun 58 400 ish o‘rinlari zahiraga qo‘yilgan bo‘lib, shundan 8 900 tasi nogironligi bo‘lgan shaxslar uchun band qilingan.

Mehnat xavfsizligi va gigienasi tizimini joriy etish, uning faoliyat ko‘rsatishi va rivojlanishini ta’minlash masalalari tarmoq va hududiy kelishuvlarda va jamoa shartnomalarda o‘z aksini topmoqda va kasaba uyushmalari tomonidan nazoratga olingan.

Ijtimoiy kafolatlar va ijtimoiy himoya borasida tizimli choralari ko‘rildi.

2024 yil yakuniga ko‘ra, O‘zbekistonda kambag‘allik darajasi 11 foizdan 8,9 foizga kamaydi. Bandlik dasturlari tufayli 719 ming kishi kambag‘allikdan chiqarildi.

O‘zbekistonda munosib mehnat bo‘yicha mamlakat dasturini amaliyotga tatbiq etish bo‘yicha 2024-2025 yillar uchun “Yo‘l xaritasi” «O‘zbekiston – 2030» strategiyasi bilan uyg‘unlashtirildi.

“Yo‘l xaritasi” doirasida ijtimoiy xizmatlar va ijtimoiy nafaqalar to‘liq inventarizasiya qilinib, ro‘yxat shakllantirildi va maqbullashtirish ishlari amalga oshirilmoqda.

Ijtimoiy xizmat va yordamlar ko‘rsatish sohasini raqamlashtirish maqsadida 29 ta vazirlik va idoralarning 74 turdagi axborotlarni qayta ishlashga mo‘ljallangan “Yagona milliy ijtimoiy himoya” axborot tizimi va uning tarkibida Ijtimoiy ish elektron moduli (E-Case) ishga tushirilgan.

2024 yil davomida jamoa shartnomalari va kelishuvlari orqali kasaba uyushmalari va ish beruvchilar mablag‘lari hisobidan pensiya yoshidagi shaxslar hamda korxonalarning sobiq xodimlaridan 135 165 nafari jami 127 959,0 mln. so‘mlik turli ko‘rinishda moddiy qo‘llab-quvvatlandi.

Tizimdagi sanatoriylarda 1941 – 1945 yillardagi urush va mehnat fronti faxriylaridan 148 nafari davlat byudjeti hisobidan bepul davolandi.

Tashkilotlarda mehnat qilayotgan pensioner, shuningdek kasaba uyushmasi a’zolarining pensioner ota-onalaridan 7 314 nafari imtiyozli ravishda (shu jumladan ishlaydigan keksalardan 325 nafari bepul) sog‘lomlashtirildi. Bunga kasaba uyushmalari mablag‘idan 31 875,6 mln. so‘m sarflandi.

9 may – Xotira va qadrlash kuni bayrami munosabati bilan, respublikadagi kasaba uyushma tashkilotlari tomonidan 40 nafar Ikkinchi jahon urushi qatnashchilariga 29,2 mln. so‘mlik, 377 nafar mehnat fronti faxriylariga 169,8 mln.so‘mlik, 311 nafar mustaqillik yillarida xizmat burchini bajarish chog‘ida halok bo‘lgan harbiy xizmatchilar va huquqni muxofaza qilish organlari xodimlarining oilalariga 206,5 mln. so‘mlik turli ko‘rinishda moddiy yordam ko‘rsatildi.

Tashkilotlarda ishlab, hozirda nafaqada bo‘lgan 558 nafar jangchi-faxriylar (baynalmilalchilar) bayram munosabati bilan yo‘qlandi va 223,0 mln. so‘mlik moddiy rag‘batlantirildi. 8 661 nafar mehnat faxriylarining uylariga borib holidan xabar olindi, ularni jamoadagi tadbirlarga taklif etildi va 2 675,9 mln.so‘mlik sovg‘alar berildi.

3 119 nafar keksa avlod vakillarining, mehnat faxriylarining va ishlayotgan pensionerlarning mahalliy ziyoratgohlarga hamda respublikaning tarixiy shaharlariga va diqqatga sazovor joylariga sayohatlari tashkil etildi. 4 984 nafar keksa faxriylarning teatr va konsertlarga tashrifi uyushtirildi.

“Inson” ijtimoiy xizmatlar markazi buyurtmasi asosida o‘zgalar parvarishiga muhtoj bo‘lgan yolg‘iz yashovchi hamda yolg‘iz keksalar va nogironligi bo‘lgan shaxslarning 73 nafariga Yakka tartibdagi dastur talablariga muvofiq yashash sharoitini moslashtirishda yordam berildi. Bu maqsadlar uchun kasaba uyushmalari tomonidan jami 59 125 ming so‘m mablag‘ yo‘naltirildi. 108 nafariga 42 740,2 ming so‘mlik ijtimoiy yordam yordam berildi.

Umuman, Kasaba uyushmalari federatsiyasining “Yoshlar va biznesni qo‘llab-quvvatlash yili” dasturi ijrosi uchun kasaba uyushmalari va ish beruvchilar mablag‘laridan jami 787 364,4 mln. so‘m (kasaba uyushmalari mablag‘laridan 541 840,9 mln., ish beruvchilar mablag‘laridan 245 523,5 mln.) yo‘naltirildi.

Bosh jamoa kelishuvi doirasida mehnat sohasida ijtimoiy muloqot va ijtimoiy sheriklikni rivojlantirish choralari ko‘rildi.

2024 yil davomida 40 633 ta tashkilotlarda yangi kasaba uyushma tashkilotlari tuzilib, ularda mehnat qilayotgan 1 116 586 nafar xodimlarning kasaba uyushmalariga birlashish huquqlari ta’minlandi.

Yil yakuniga ko‘ra, Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar, Toshkent shahri miqyosida 14 ta hududiy jamoa kelishuvlari, tarmoqlarda respublika miqyosida 103 ta tarmoq jamoa kelishuvlari, tashkilotlarda 120 mingdan ko‘p jamoa shartnomalari  amal qilmoqda.

Bosh jamoa kelishuvini amaliyotga tatbiq etish jarayonida qator masalalar va o‘z yechimini kutayotgan muammolar ham aniqlandi.

Xalqaro Mehnat Tashkilotining uslubiyoti bo‘yicha hisoblab chiqilgan umumiy ishsizlik iqtisodiy faol aholining 5 foizidan oshmasligini ta’minlash choralari ko‘rilayotgan bo‘lsada, Kambag‘allikni qisqartirish va bandlik vazirligining dastlabki ma’lumotlariga binoan, 2024 yil yakuniga ko‘ra ishsizlik darajasi 5,8 foizni tashkil etmoqda.

Statistika agentligi ma’lumotlari tahlilidan, hudularda, jumladan, Jizzax, Samarqand, Sirdaryo viloyatlari va Toshkent shahrida ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish ishlariga e’tibor yetarli emasligi ayon bo‘lmoqda. Birgina Toshkent shahrini misol tariqasida oladigan bo‘lsak, 2024 yil davomida poytaxt kasalxonalarida yangi yotoq o‘rinlari va yangi poliklinik muassasalar, aholi uchun yangi gaz tarmoqlari ishga tushirilmadi.

Kasaba uyushmalarining sa’y-harakatlari bilan sud, prokuratura organlari, hokimiyatlar, mehnat inspeksiyasi, mehnat nizolari komissiyalariga kiritilgan 243 ta murojaat hamda har yili avgust oyida Federatsiya raisi tomonidan respublikada ish haqi to‘lovlaridan mavjud qarzdorlikni bartaraf etishda amaliy yordam so‘rab O‘zbekiston Respublikasi Bosh vaziriga murojaat kiritilishi natijasida yil davomida qariyb 73 mlrd. so‘m o‘z vaqtida to‘lanmagan ish haqi undirib berilishiga erishildi.

Lekin ko‘rilayotgan choralarga qaramasdan, 2025 yilning 1 yanvar’ xolatiga ish haqidan muddati o‘tgan qarzdorlik salkam 293 mlrd. so‘mni tashkil etmoqda. Qarzdorlikning asosiy qismi neft-gaz va geologiya sohasidagi yirik kompaniyalarga to‘g‘ri kelmoqda.

2024 yilda ham mehnat muhofazasi va gigienasi sohasida byudjet tashkilotlari xodimlarini tibbiy ko‘rikdan bepul o‘tkazish, ularni maxsus kiyim bosh bilan ta’minlash, ish o‘rinlarini xavfli omillarni aniqlash nuqtai nazaridan shahodatdan o‘tkazish ishlarini moliyalashtirishga yetarli e’tibor qaratilmadi.

Respublikada kuzatilmaydigan (ya’ni norasmiy va yashirin) iqtisodiyotning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 35 foizni, norasmiy sektorda bandlik ulushi 38,8 foizni, ya’ni 5,5 mln kishini tashkil etadi. Mazkur muammo ham o‘zining samarali  yechimini kutmoqda.

M.Isaev

Ijtimoiy-mehnat masalalari bo‘yicha Respublika uch tomonlama komissiyasi Kotibiyati a’zosi